Obecność w Centrum Kultury Śląskiej wystawy „Simulacrum?” prof. Ireneusza Walczaka (prezentacja potrwa do 29 maja 2016 r.) skłoniła dr Annę Chromik z Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych Uniwersytetu Śląskiego do wygłoszenia wykładu na temat pojęcia i zjawiska symulakrum. Prelekcja pt „Mapa w skali 1:1 – o co chodzi z tym symulakrum?”” miała miejsce 20 maja o godz. 18.00. Wykład był bardzo interesujący i – jak się okazało – pobudzający do żywej dyskusji.
Jak zapowiadała dr Chromik, w jej opowieści pokazane zostały tropy tego fenomenu oraz liczne związki z dziełami sztuki, mapami, fragmentami wierszy, żartami językowymi, reklamą i graffiti. Przede wszystkim prelegentka uświadomiła zebranym, że z symulakrum mamy do czynienia praktycznie na każdym kroku – nie tylko w przedstawieniach graficznych i słownych, ale także w coraz bardziej zunifikowanej i zglobalizowanej rzeczywistości.
Punktem wyjścia rozważań dr Chromik był opis zjawiska przedstawiony przez francuskiego filozofa Jeana Baudrillarda w opublikowanej w 1981 roku pracy „Symulakry i symulacja”. Zdaniem Baudrillarda rzeczywistość jest stopniowo zastępowana przez współczesność symbolami i znakami, które pozwalają nam doświadczać jedynie symulacji tej rzeczywistości. (Definicja określa symulakr jako obraz będący czystą symulacją, udający/pozorujący rzeczywistość lub tworzący własną rzeczywistość). Symulakrum to jednak nie tylko grafika (obraz, mapa, atlas anatomiczny), ale także słowa próbujące opisywać rzeczywistość, niemniej poprzez swoją ograniczoność (w sensie zasobu i umiejętności oddania zjawisk) pozostawiające w tym zakresie „przepastne otchłanie”. Ciekawie problem ten przedstawiła, odnosząc się do Wikipedii, Olga Tokarczuk w „Biegunach”:
“Wikipedia. (…) Jeżeli projekt się uda, to encyklopedia, która wciąż powstaje, będzie największym cudem świata. Znajdzie się w niej wszystko, co wiemy, każda rzecz, definicja, wydarzenie, problem, którym zajął się nasz mózg; będziemy cytować źródła i podawać linki. W ten sposób zaczniemy dziergać swoją wersję świata, otulać kulę ziemską naszą własną opowieścią. Umieścimy w niej wszystko. Czasami jednak wątpię, czy to się uda. Bo przecież może tam być tylko to, co potrafimy wypowiedzieć, na co istnieją słowa. W tym sensie taka encyklopedia wcale nie będzie zawierała wszystkiego.”
Słowo ma jednak także moc niszczycielską – uważa dr Chromik. „Opisywanie jest jak używanie — niszczy; ścierają się kolory, kanty tracą ostrość, w końcu to, co opisane, zaczyna blaknąć, zanikać. Dotyczy to zwłaszcza miejsc. Ogromnych spustoszeń dokonała literatura przewodnikowa, to była inwazja, epidemia. Bedekery zniszczyły większą część planety na zawsze; wydane w milionach egzemplarzy, w wielu językach, osłabiły miejsca, przyszpiliły je, nazwały i zatarły kontury (…).” Opisy przewodnikowe prowadzą także do błędnych wyobrażeń na temat miejsc, które odwiedzają turyści – w zetknięciu z realiami wywołuje to w nich głęboki szok. Zjawisko to określa się mianem Syndromu Paryskiego.
Trudno wymienić w skrócie bogactwo wątków poruszonych przez dr Chromik – znalazły się w nim odniesienia do znanych filmów („Matrix”), obrazów, wątek defamiliaryzacji, spłaszczania rzeczywistości przez język, nieprzetłumaczalności niektórych pojęć, nie brakło oczywiście interpretacji kilku obrazów dr Walczaka.
Wykład wywołał bardzo żywą i chwilami gorącą dyskusję. Znalazły się w niej nawiązania do prozy Brunona Szulza, niszczycielskich skutków globalizacji (jako formy simulakrum), nieobiektywności pozornie obiektywnej prasowej fotografii reporterskiej, przywiązania do tego, co znamy i lubimy („Rejs”), doszukiwania się sensu „pomiędzy słowami”, sposobu postrzegania świata przez młodzież. Sporo czasu poświęcone zostało ciekawemu porównaniu metody translatorskiej Macieja Słomczyńskiego i Stanisława Barańczaka. A prof. Werner Lubos wyraził m.in. żal, że w śląskich słowach pokazanych na obrazach prof. Walczaka zabrakło wyrazu „pieron”.
Dr Anna Chromik pracuje w Instytucie Kultur i Literatur Anglojęzycznych Uniwersytetu Śląskiego, gdzie wykłada przedmioty z zakresu kultury współczesnej, teorii kultury i literatury oraz kulturowych aspektów mediów i translacji. Jej zainteresowanie naukowe oscylują wokół zagadnień cielesności i ucieleśnionej podmiotowości a także etycznego potencjału psychoanalizy i sztuki współczesnej. Publikuje głównie w języku angielskim: jest autorką licznych artykułów naukowych oraz książki Disruptive Fluidity: The Poetics of the Pop-Cogito (2012).