HISTORIA PAŁACU

w Nakle Śląskim

Strona główna » Historia pałacu w Nakle Śląskim

Historię pałacu w Nakle Śląskim można podzielić na trzy etapy. Przez pierwsze dziewięćdziesiąt lat służył jako siedziba rodu Henckel von Donnersmarck, przez następne sześćdziesiąt pełnił funkcję szkoły rolniczej, aby w 2006 r. przekształcić się w placówkę kulturalną – najpierw w galerię „Barwy Śląska”, od 1 stycznia 2013 r. – w Centrum Kultury Śląskiej.

Pałac Donnersmarcków jest budowlą stosunkowo młodą, gdyż liczy nieco ponad 150 lat, aczkolwiek samo Nakło Śląskie znane jest z dokumentów już od wieku XIV. Według źródeł historycznych siedzibę w postaci ziemnego gródka stożkowego z wieżą mieli tu średniowieczni rycerze, m.in. Franko z Nakła, Zbrosław „de Nakle”, Krzysztof, Jan Nakielski oraz Szczepan. Murowany zamek rycerski istniał tu prawdopodobnie w XVI w.

Hrabia Hugo I Henckel von Donnersmarck.

Hrabia Hugon I Henckel von Donnersmarck
(1811 – 1890)

1858 – 1945

W rękach rodu Henckel von Donnersmarck dobra nakielskie znalazły się pod koniec XVII w. W XIX w. panem ziemi nakielskiej był hrabia Hugon I (1811 – 1890) z Siemianowic, kuzyn księcia Guido ze Świerklańca. To właśnie Hugo I, jeden z najbogatszych magnatów przemysłowych Śląska, wzniósł pałac w Nakle Śląskim, którym zarządzał aż do śmierci w 1890 r. Nikt wtedy nie przypuszczał, że z losami tego rodu budowla będzie związana jedynie przez 90 lat. Początkowo miała służyć Donnersmarckom jako rezydencja letnia (główną siedzibę Hugona I stanowił pałac w Wolfsbergu w Karyntii), ale jego potomkowie osiedli tu na stałe.

Archiwalne zdjęcie pałacu przed rozbudową.

Pierwotny wygląd pałacu

Powiada się, że Hugo I zbudował pałac dla swej drugiej żony, Laury von Kaszonyi, której herb, wraz z herbem Donnersmarcków, zdobił front pałacu (zachował się w stanie szczątkowym) – na zdjęciu: herby Henckel von Donnersmarck i von Kaszonyi. Ale pałac ukończono w 1858 r., gdy minął zaledwie rok od śmierci pierwszej małżonki hrabiego, także Laury, pochodzącej z rodu von Hardenberg (małżeństwo to doczekało się czterech synów i córki), jest zatem bardzo prawdopodobne, że jest to tylko romantyczna legenda.  Nieznane są nazwiska projektantów pałacu, ale pewne przesłanki wskazują na to, że byli nimi wiedeńscy architekci Johann Romano von Ringe i August Schwendenwein von Lanauberg. Sugerują to podobieństwa stylu do przebudowanego zamku Hugona I w Wolfsbergu – obydwa projekty nawiązują do maniery angielskich Tudorów. Pod względem architektonicznym oryginalny, neogotycki pałac w Nakle Śląskim stanowi więc wyjątek wśród licznych rezydencji śląskiej magnaterii. W 1890 r., czyli po śmierci Hugona I, nieco go przebudowano, m.in. podwyższono wieżę. Do 1905 r. właścicielką dóbr nakielskich była wdowa po Hugonie, wspomniana Laura (zmarła bezpotomnie). Po jej śmierci pasierbowie postanowili sprzedać należące do niej posiadłości, z wyjątkiem pałacu w Nakle, który obrał za swą siedzibę najstarszy syn Hugona, Łazarz IV (1835 – 1914), założyciel nakielskiej linii Henckel von Donnersmarck. Niestety, nie zachowały się zdjęcia wnętrz sprzed 1945 r., jedynie z informacji hrabiego Winfrieda Henckel von Donnersmarck (ur. 1938), który spędził w pałacu pierwsze siedem lat życia, znane jest przeznaczenie niektórych pomieszczeń.

Herb rodowy na fasadzie budynku.

Herby Henckel von Donnersmarck i von Kaszonyi

Łazarzowi IV Nakło Śląskie zawdzięcza kościół parafialny, a jego żonie Marii – prowadzony przez siostry Boromeuszki Dom Sierot (obecnie Dom Pomocy Społecznej). Dziedzic nakielskiej fortuny Donnersmarcków dobrze zapisał się w pamięci miejscowej ludności tym, że aby zdobyć fundusze na budowę dla nich domów z ogródkami, sprzedał część swej ziemi w pobliskiej Rojcy.

Po przejęciu tej części Śląska przez II Rzeczpospolitą w 1921 r. Hencklowie pozostali w Nakle Śląskim, stając się lojalnymi obywatelami państwa polskiego. Z tego względu w rodzinie zwano ich „linią polską”. Ostatnim panem pałacu w Nakle Śląskim był Łazarz V (1902 – 1991). Los nakielskiej posiadłości i samych Donnersmarcków przypieczętowała II wojna świata. Gdy do Nakła Śląskiego zbliżał się front, spakowali dobytek i opuścili swoje dobra, emigrując do Szwajcarii. Nigdy jednak nie przyjęli niemieckiego obywatelstwa i posługiwali się przedwojennymi polskimi paszportami.

Na zdjęciach: pałac przed 1941 r.

1945 – 1999

W 1945 r. dobra Donnersmarcków zostały przejęte przez państwo polskie, a sam pałac przeznaczono na szkołę rolniczą, która mieściła się tam przez sześćdziesiąt lat. Początkowo było to trzyletnie Państwowe Gimnazjum Gospodarstwa Wiejskiego, od 1949 – Liceum Rolnicze, a ostatnio Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego. W tym okresie rezydencja Donnersmarcków uległa daleko idącym zmianom. Niektóre sale przedzielono ścianami i przerobiono na klasy, a w dawnej kaplicy, gdy w pałacu działał jeszcze internat (do 1970 r.), mieściły się umywalnie i toalety.

Zdjęcie pałacu od strony parku w latach 50-tych.

Zdjęcie pałacu z lat 50-tych.

Zdjęcie 1 i 2 (pałac w roku 1950) udostępnił pan Leonard Nowicki, zdjęcia 3 i 4 pochodzą z archiwum ZS CKR

1999 – 2013

Herb powiatu tarnogórskiego.

Herb Powiatu Tarnogórskiego

W 1999 r. pałac w Nakle Śląskim stał się własnością Powiatu w Tarnowskich Górach, który do 2005 r. dzielił jego pomieszczenia ze szkołą rolniczą. Od 2006 r. do 2010 r. działała tu galeria sztuki intuicyjnej „Barwy Śląska”, prezentująca zbiory z kolekcji Gerarda Stanisława Trefonia.

Galeria sztuki intuicyjnej „Barwy Śląska”

Po podjęciu decyzji o utworzeniu w tym miejscu Centrum Kultury Śląskiej Starostwo Powiatowe opracowało kilkuetapowy plan rewitalizacji pałacu w Nakle Śląskim, który pilnie wymagał remontu – wymiany wymagały m.in. przegnite stropy.

Pałac w Nakle Śląskim przed remontem

Plan zakładał kilka etapów – remont wnętrz, wieży, elewacji, budowę restauracji (piwnica) i części hotelowej (strych), a także konserwację parku i wymianę oświetlenia. W latach 2010-2012 zrealizowano pierwszy etap: remont wnętrz, na co wykorzystano środki Starostwa Powiatu Tarnogórskiego (2 860 095,75 zł), środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (4 834 248,29 zł) oraz dofinansowanie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (453 850,50 zł). Całkowita wartość tego etapu wyniosła 7 694 344,04 zł

Remont pałacu w latach 2010 – 2013

Remont wnętrz przywrócił pierwotny wygląd niektórym zachowanym we wnętrzach elementom dekoracyjnym, takim jak schody i drewniane balustrady na reprezentacyjnej klatce schodowej, boazeria w wejściu głównym, przypadkiem odkryty plafon w jednym z pomieszczeń na parterze oraz słynny sejf Donnersmarcków.

Pałac po remoncie

od 2013

Od 1 stycznia 2013 r. w odremontowanym pałacu działa Centrum Kultury Śląskiej, które formalnie otworzyło swoje podwoje dla zwiedzających z dniem 2 maja 2013 r.

 

Grafika pałacu i napis Centrum Kultury Śląskiej Tarnowskie Góry 1 15.05.2013.

Kasownik Centrum Kultury Śląskiej

W miesiącach styczeń – marzec 2019 odbyła się wymiana oświetlenia parkowego ze środków pozyskanych w ramach Budżetu Partycypacyjnego na rok 2018

Stare i nowe oświetlenie parku

Od 1 lutego do 17 czerwca 2021 r. odbył się kompleksowy remont wieży (wnętrze i elewacja).

Wieża przed remontem

Remont wieży

Generalnym wykonawcą prac jest firma DES Renowacja – Konserwacja z Krakowa

Wieża po remoncie

W dniach 22 X – 12 XII 2022 r. odbył się remont bram wjazdowych na teren parku, sfinansowany z pieniędzy pochodzących z Budżetu Partycypacyjnego Powiatu Tarnogórskiego z roku 2021. Remont wykonała firma Expance Sławomir Czapiewski z Piły.

Bramy przed remontem

Remont bramy

Brama po remoncie

Zdjęcia: archiwum, archiwum Starostwa Powiatowego w Tarnowskich Górach, archiwum ZS CKR w Nakle Śląskim, Magdalena Zaton, Krzysztof Miller, Renata Głuszek, Robert Piontek, Aleksandra Głaz, prywatne archiwum Leonarda Nowickiego

POLECAMY