Kurator wystawy: Anna Kempa-Gąsior
Konsultacja: Leszek Jamrozik
O WYSTAWIE
Wystawa opiera się na dwóch dziedzinach twórczości Ryszarda Kai, które harmonijnie się przeplatały w jego życiu: plakacie i działalności scenograficznej. W pałacowych wnętrzach ukazane zostały plakaty z serii „Polska”. Chociaż charakteryzowane są jako turystyczne, to tak naprawdę, zgodnie ze słowami ich autora, są: „przewodnikiem po kraju, duszy i kulturze”.
Seria ta, odzwierciedlając liczne podróże, stanowiła osobisty nośnik wspomnień i obserwacji, które pozwalają dostrzec wartości rodzimej kultury, jej zróżnicowanie i lokalny koloryt. We wnętrzach pałacowych, wystawę otwierają plakaty przedstawiające Śląsk. Artysta ukazuje ten region jako istotną część polskiego dziedzictwa kulturowego. Każdy plakat skupia się na unikalnych cechach i charakterystycznych miejscach Śląska, które miały szczególne znaczenie dla Kai. Prace te stanowią hołd dla regionalnych akcentów, które artysta darzył szczególnym sentymentem, jak np. śląskie czerwone okna.
Każdy plakat oddaje unikalny klimat i specyfikę danej miejscowości. Pojawia się tu Rybna, słynąca z koncertów kameralnych i festiwali muzycznych. Chorzów, który zachwycił Ryszarda Kaję swoim industrialnym klimatem, śląską atmosferą, charakterystycznymi kominami oraz architekturą z lat 20 i modernizmu. W serii „Polska” pojawiają się także m.in. Tarnowskie Góry i ich podziemne bogactwo, przemysłowe Katowice, Gliwice z radiostacją czy mało znane Lisowice, które zyskały sławę dzięki odkryciu tam szczątków pierwszego polskiego drapieżnego dinozaura w 2005 r.
W kolejnych salach wystawienniczych opowieść o Polsce nabiera tempa. Wprawdzie każdy plakat stanowi unikalny obraz danego miejsca, pełen symbolicznych detali i charakterystycznych elementów, jednak część z nich została pogrupowana, dzięki czemu bardziej czytelne staje się bogactwo i wielowarstwowość polskiej tożsamości.
Jedną z tematycznych grup stanowią plakaty prezentujące wizualne skojarzenia związane z polską kulturą, sztuką, czy też rzemiosłem artystycznym. Znajdziemy tu m.in. Łódź, ukazaną jako kolebkę sztuki abstrakcyjnej, poprzez nawiązanie do twórczości Pieta Mondriana i Katarzyny Kobro. Bolesławiec wyróżniający się motywem zaczerpniętym z tamtejszej ceramiki. Zalipie i Kurpie prezentują folklor oraz sztukę ludową. Kolejne grupy plakatów ukazują piękno polskiego krajobrazu, podkreślają jego zróżnicowanie, ukazują charakterystyczne miasta, regiony, oraz bogactwo rodzimej flory i fauny. Wśród tych plakatów uwagę zwracają minimalistyczne Zakopane, teatralne Bieszczady, symboliczne Tatry i Góry Stołowe utrzymane w japońskiej stylistyce. Z kolei plakaty z Warmią, Górami Izerskimi oraz Beskidem Żywieckim korespondują z zainteresowaniami ornitologicznymi autora.
Warto zwrócić uwagę na prace prezentujące zabytki sakralne i miejsca związane z kultem religijnym – Cerkiew greckokatolicką w Białym Borze, Grabarkę zwaną Górą Krzyży, tatarski meczet w Bohonikach, czy też Leżajsk i Lublin, związane z historią i kulturą Żydów oraz minimalistyczną Czarną Madonnę. Niezwykle ciekawym akcentem serii „Polska” są plakaty, które budzą uśmiech dzieci i przywołują wspomnienia dorosłych. Przykładem jest Pacanów i wizerunek słynnego koziołka oraz Szczebrzeszyn, który nieodłącznie kojarzy się z chrząszczem. Plakaty autorstwa Ryszarda Kai to przede wszystkim zabawa konwencjami i symbole, które prowokują uśmiech i zachęcają do refleksji. Artysta w sposób niezwykle malarski eksploruje zarówno współczesność, jak i przeszłość, prowadząc wizualny dialog z odbiorcą. Każdy plakat to opowieść, która skłania nas do zastanowienia się nad naszą tożsamością, historią i pięknem Polski. Dzięki temu seria „Polska” Ryszarda Kai staje się nie tylko źródłem artystycznej inspiracji, ale również swoistym lustrem odbijającym różnorodność i piękno kraju.
(Pełny tekst w katalogu wystawy – do pobrania)
Anna Kempa-Gąsior
KAJOPRZESTRZENIE
Przez lata Ryszard Kaja znany był przede wszystkim ze swojej twórczości scenograficznej w teatrze i operze. Jako scenograf zadebiutował w 1989 roku, scenografią do dramatu „Hernani” Wiktora Hugo w Teatrze Wielkim w Łodzi, w którym później pracował jako główny scenograf. W latach 90 związany był m.in. z Operą w Szczecinie i Teatrem Wielkim w Poznaniu.
Stworzył ponad 200 dekoracji do spektakli teatralnych, operowych oraz filmów w Polsce i za granicą.
Oprócz scenografii Kaja projektował również kostiumy sceniczne. Był kontynuatorem idei „kostiumu malarskiego”Zofii Wierchowicz i Krzysztofa Pankiewicza, której nadrzędną zasadą jest wierne przeniesienie malarskiej wizji szkicu na scenę.
Projekty zyskują rangę osobnego dzieła artystycznego.
Twórczość sceniczna Kai jest przefiltrowana jego niezwykłą wyobraźnią plastyczną i przestrzenną, fascynacją barokiem.
To wszystko wpłynęło na stworzenie swojego autorskiego, niepowtarzalnego „kajowskiego” stylu. Kostiumy potrafił komponować oszczędnymi środkami, prawie z niczego, a i tak sprawiały wrażenie kompletnych artystycznie. Ryszard Kaja był artystą totalnym, człowiekiem wielowymiarowym i wielkim twórcą. W teatrach dramatycznych stworzył scenografię m.in. do spektakli : „Sen nocy letniej” Shakespeare’a, „Dwustronne lustro” Millera, „Droga do Mekki” Fugarda, „Szczęśliwe dni” Becketta, „Kubuś i jego pan” Kundery, „Kontrabasista” Süskinda. Dla najważniejszych polskich scen operowych zaprojektował scenografię m.in. do takich spektakli, jak: „Bal maskowy”, „Ernani”, „Falstaff” i „Rigoletto” Verdiego, „Madame Butterfly” Pucciniego, „Carmen” Bizeta, „Cyrulik sewilski” Rossiniego, „Czarodziejski flet” Mozarta, „Don Pasquale” Donizettiego, „Skrzypek na dachu” Steina i Bocka.
Beata Przybylska
Kaj tego pierońskiego Gizda Ryśka Kaję, gorola! diabli ponieśli? Na Ślōnsk
Na początku nic nie wskazywało, że Ryszard, tutaj na Śląsku znajdzie tyle ciepła, akceptacji i przyjaźni. Jak to w życiu często bywa, decydują przypadki, na które należy być otwartym. Ryszard z natury był człowiekiem otwartym, ciekawym ludzi, ciekawy wszystkiego. W swoim za krótkim życiu doświadczał świata niemalże w każdym jego zakątku, diabli go nosili, był obieżyświatem.
Za młodu, aż po studia artystyczne był związany z Poznaniem. Wówczas ŚWIAT – proszę nie zapomnieć, że to były siermiężne czasy PRLu – poznawał z rodzicami (artystami) w jego ówczesnych naturalnych granicach czyli administracyjnych kraju. Celem podróży była głównie Wielkopolska z przyległościami, Bałtyk, jeziora, rzeki, lasy i wszelka przyroda. Atrakcje kulturalne Polski, w miarę możliwości ale dużo. Na tej prywatnej mapie rzadko pojawiały się góry a Śląska nie było wcale. Śląsk pojawił się dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych za sprawą teatru (Opera Śląska, Bytom).
W krótkim przedziale czasu (1996 i 1997) Ryszarda zaproszono do zaprojektowania scenografii w spektaklach dla dzieci (i nie tylko). Balet Dziadek do orzechów Czajkowskiego i musical Zaczarowany bal czyli, … Krasnoludki, krasnoludki.
Nie był to przypadek bo wówczas Ryszard miał już ugruntowaną pozycję jako ten, który sposobem, dobrym pomysłem, kreatywnością, potrafi z niczego wyczarować także świat oszałamiający młodego widza, tego najtrudniejszego, którego nie da się łatwo oszukać. Ryszard, jako scenograf spędzał dużo czasu w technicznych pracowniach artystycznych. I to była okazja, którą Ryszard świetnie wykorzystał by poznawać Ślązaków rodowitych, ich kulturę dnia codziennego. Tych artystów rzemiosła przywiązanych na stałe do teatru, w odróżnieniu od artystów scenicznych, którzy są grupą raczej wędrującą od teatru do teatru. Ci krwiści Ślązacy uczyli Ryszarda ślonskiej godki, obyczaju.
Były wice i porównywanie gwar ( godki) śląskiej i tej z Pyrlandii. Nawiązywały się nici sympatii, Ryszard poznawał nie tylko eksportowe, Bytom i Nikiszowiec ale szerzej Śląsk, od podszewki. Podziękowania, swoje doświadczenie i sympatię dla tych ludzi uwiecznił czerwonym oknem na plakacie SLONSK. Na czerwone garnki brakło już miejsc […]
(Pełny tekst w katalogu wystawy – do pobrania)
Leszek Jamrozik
O AUTORZE
fot. Łukasz Cynalewski/Agencja Gazeta
RYSZARD KAJA (1962 – 2019) – grafik, scenograf, malarz, jeden z najpopularniejszych współczesnych plakacistów, wykładowca ASP we Wrocławiu. Studiował na poznańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu gdzie miłości do malarstwa nauczył się od swego profesora Norberta Skupniewicza. Syn ceramiczki i malarki Stefanii Patalas oraz grafika Zbigniewa Kai.
Przez lata Ryszard Kaja znany był przede wszystkim ze swojej twórczości scenograficznej. Debiutował w 1989 roku scenografią do dramatu „Hernani” Wiktora Hugo w Teatrze Wielkim w Łodzi. Stworzył łącznie ponad 200 dekoracji do spektakli operowych i dramatycznych, teatru telewizji oraz filmu. Za swe realizacje był wielokrotnie nagradzany nagrodą Złotej Maski.
Szeroką rozpoznawalność przyniosła Kai twórczość plakatowa, a konkretnie powstający od 2012 roku na zamówienie Galerii Polskiego Plakatu we Wrocławiu cykl „Polska”. Pokazuje on Polskę z przymrużeniem oka, a mieszkaniec niemal każdego regionu Polski odnajdzie wśród nich coś, co chwyci go za serce.
Kaja projektował również plakaty do spektakli operowych i teatralnych. Był autorem obrazów olejnych, ilustracji książkowych, programów teatralnych i katalogów.
KATALOG WYSTAWY
Patronat Honorowy
Starosta Tarnogórski
Krystyna Kosmala
Wójt Gminy Świerklaniec
Marek Cyl
Partnerzy projektu
Patronat medialny
