Wystawa czasowa 2024

Wystawa ukraińskich ikon domowych

2 września 2023 - 31 marca 2024

Wystawa ukraińskich ikon domowych oraz fotografii zniszczonych przez działania wojenne zabytków ukraińskich –
prezentowana w ramach Festiwalu Kultur „Okno na Świat – Ukraina”

Kurator wystawy: Anna Kempa-Gąsior

Wystawa przygotowana przez Centrum Kultury Śląskiej – prezentująca zbiór ikon pochodzących z Muzeum Ukraińskich Ikon Domowych, stanowiącego część Kompleksu Historyczno-Kulturalnego „Zamek Radomyśl” (Obwód Żytomierski, Ukraina), będących unikatową, prywatną kolekcją, zebraną przez dr Olgę Bohomolec na przestrzeni blisko 16 lat;

Termin ikona odnajduje swoje korzenie w języku greckim (eikon), gdzie pierwotnie oznaczała wyobrażenie, obraz. Przejęcie tego terminu przez Bizancjum sprawiło, że ikona stała się od tego czasu wyobrażeniem sakralnym. Pozycję ikony w dyskusji teologicznej ugruntował w 843 r. Siódmy Sobór Powszechny, na którym została sprecyzowana nauka Kościoła o istocie i kulcie ikony, a na pamiątkę tego dnia Kościół prawosławny obchodzi Święto Triumfu Ortodoksji.

Prezentowany zbiór ikon, stanowią ikony domowe, przeznaczone do kultu prywatnego. Ikona towarzyszy człowiekowi od kołyski do grobu. W czasie ślubu udziela się małżonkom błogosławieństwa ikoną, nowo narodzone dziecko otrzymuje ikonę ze świętym patronem. Gdy ktoś wyrusza w podróż, zawsze zabiera ze sobą ikonę, aby strzegła go w drodze. Ikony stanowią prawdziwy skarb i uświęcają codzienne czynności. W domach wieszane są w rogu zwanym pięknym rogiem. Chrześcijanin zobowiązany jest zapalić przed nimi świecę, spalać kadzidło i oddać im pokłon. Co wynika z faktu, że ikona nie jest zwykłym wyobrażeniem postaci świętej, lecz nośnikiem jej obecności, objawieniem tej świętości na ziemi. Jest plastycznym proroctwem o nowej ziemi i nowym niebie, gdyż przedstawia rzeczy przyszłe. Postacie przedstawione na ikonach to postacie przemienione przez fakt Chrystusowego Zmartwychwstania. Ikona ukazuje ciało przeniknięte światłością. Ciało ukazane na ikonie to ciało jaśniejące, nie podległe śmierci. Nie do pomyślenia jest, by ikonograf mógł swobodnie przedstawiać święte wizerunki. Ich autentyczność zależy od podobieństwa do oryginału, który szczegółowo opisują podręczniki malarstwa wykorzystywane przez ikonografów. Każda postawa, każdy ruch ręki, każdy kolor ubrania, każdy budynek lub układ fałd mają na ikonach określone znaczenie, które trzeba uwzględnić. Dodatkowo wszystkie elementy, z których składa się ikona, mają określone znaczenie religijne i sprawiają, że staje się ona przedmiotem czci.

Ikonę można z powodzeniem porównać do okna, przez które możemy oglądać inną rzeczywistość. Jednym słowem ikona to „okno z widokiem na Boga”, zaś jej zadaniem jest przenieść kontemplującego ikonę w inny, sakralny wymiar.

POBIERZ KATALOG WYSTAWY

Wraz z wystawą ikon domowych przezentowana jest wystawa fotograficzna ukazująca skutki działań wojennych w kontekście niszczenia zabytków kultury ukraińskiej.

Na terytorium Ukrainy przed wojną istniało ponad 5 tys. muzeów, 65 rezerwatów historyczno-kulturalnych i ok. 170 tys. zabytków, w tym siedem obiektów światowego dziedzictwa UNESCO (jeden z nich znajduje się na Krymie). W wyniku rosyjskiej agresji na Ukrainę w okresie od 24 lutego 2022 r. uszkodzonych i zniszczonych zostało 553 obiektów dziedzictwa kulturowego i instytucji kulturalnych Ukrainy. Celem rosyjskich ataków na Ukrainie jest m.in. dziedzictwo kulturowe – zabytki, muzea, sanktuaria, świątynie różnych wyznań, historyczne domy i ulice. Wiele ze zniszczonych obiektów oraz ich wyposażenie ma charakter zabytkowy i unikatowy. W obliczu rozpoczęcia działań wojennych muzea, galerie i rezerwaty samodzielnie decydowały o konieczności zabezpieczenia najcenniejszych eksponatów. Część zbiorów pod pozorem wystaw gościnnych została wywieziona na Zachodnią Ukrainę przed inwazją rosyjską. Od początku wojny organizacje społeczne, wolontariusze, ukraińskie instytucje, centra kryzysowe, czy też prywatni przedsiębiorcy podjęli wiele inicjatyw na rzecz ochrony zabytków, aktywnie zaangażowali się w ochronę zabytków nieruchomych w różnych miastach, przykrywając je workami z piaskiem, deskami lub owijając w plastikowe czy ochronne siatki. Wszystkie podjęte inicjatywy i wysiłki miały jeden cel — ratowanie ukraińskiej kultury, pamięci i tożsamości.