Elżbieta Kuraj „Poetyka materii”

O WYSTAWIE

[…] Elżbieta Kuraj od samego początku w swojej twórczości zgłębia problem materii zarówno jako odnośnika do świata materialnego, jak i nośnika znaczeń ponadmaterialnych. Jej twórczość wyrasta z wielkiego nurtu polskiej awangardy lat 80. XX wieku, charakteryzującej się bezkompromisową postawą wobec świata, agresywnym kolorem i ekspresyjną formą. Kuraj czerpie z tej tradycji, w twórczy sposób wykorzystuje aktualne doświadczenia współczesnej grafiki, jednocześnie jednak od początku wyznacza swojemu malarstwu indywidualną i oryginalną drogę rozwoju.

Najnowsze prace artystki oscylują wokół problemu materii i materialności. Fascynacja światem przyrody otwiera Kuraj na wszystkie jej aspekty: złożoność, witalność, ale także niepowtarzalną estetykę. Kuraj, podobnie jak niegdyś Jadwiga Maziarska, dostrzega w formach roślinnych i zwierzęcych elementy rytmu, geometrii – ukrytego w przyrodzie porządku. Jej obrazy odwzorowują gest obserwatora: kolejno zbliżanie się i oddalanie od obiektu, czego efektem jest nie tylko zmiana perspektywy, lecz dostrzeżenie tysięcy detali i znaczeń, które umykają przypadkowym przechodniom. Spod pozornego chaosu naszym oczom ukazuje się harmonia, niczym w traktacie Augustyna z Hippony. Bohaterem obrazu nie jest pojedynczy osobnik, ale wielość i różnorodność. Artystka dokonuje swobodnego wyboru reprezentatywnego fragmentu większej całości. Stąd konsekwentnie stosowana kompozycja otwarta z równomiernie rozłożonymi motywami, zaakcentowana niekiedy jednym wyróżnionym motywem. Podkreślenie tego motywu dominantą intensywnego koloru zdaje się podbijać efekt złamania barw tła. Nieskończona liczba błękitów, szarości i odcieni ochry oddaje istniejące w naturze zjawisko barw ochronnych, w efekcie którego różnorodność pojedynczych osobników optycznie stapia się w nieodgadniony potencjał. Innym razem artystka robi zbliżenie na jedno zjawisko pozwalając mu zaistnieć w pełnej skali, wybrzmieć intensywnymi kolorami skontrastowanych czerwieni i granatów, aby po chwili powrócić do zgaszonej poetyki tła.

Kuraj podchodzi do przyrody afirmatywnie, a zarazem wnikliwie. Interesuje ją nie tylko struktura ożywionej i nieożywionej materii, ale również jej wewnętrzna logika, dynamika, stała zmienność. Do zaobserwowanych cech dostosowuje środki artystyczne, przede wszystkim strukturę plamy barwnej. Jej mięsistość buduje cierpliwie używając farb o różnych kolorach i nasyceniach. Wykorzystuje laserunki, zmatowienia, używa suchych pigmentów precyzyjnie dostosowując efekt do z góry powziętego założenia. Pod względem formalnym jest to pokłosie tej rewolucji, którą w malarstwie zapoczątkował impresjomizm, a rozwijał koloryzm i różne jego warianty. To przyzwolenie na malarskość malarstwa, na jego samostanowienie. Kuraj wielokrotnie nakłada kolejne warstwy farb, zmienia kierunek duktu, eksperymentuje. Inne prace wykonuje w rzadkiej w Polsce technice smalt, która polega na nanoszeniu kolorowego szkliwa na stalową blachę i wypalaniu w temperaturze 800°C. Analizując warsztat artystki widoczne jest nie tylko mistrzostwo posługiwania się różnorodnymi technikami, ale przede wszystkim wielka samoświadomość artystyczna: znajomość dokonań sztuki współczesnej, twórcze z nich korzystanie i stałe poszukiwanie własnej drogi.

Następnym krokiem tych poszukiwań wydaje się być zdzieranie zasłony materialności. Kolejne warstwy, a w nich przetarcia i prześwity niczym niedomówienia sugerują odniesienia do rzeczywistości głębszej, pozamaterialnej i prawdopodobnie pozawerbalnej. Pomaga w tym rysunek; dodawany gdzieniegdzie przypomina urwane zdanie lub krzyk. Na innych pracach pojawiające się litery sugerują traktowanie wszystkich motywów w kategorii znaku – czegoś, co jest odniesieniem do innej rzeczy, zjawiska lub konstruktu intelektualnego. Jak ikona, która jest oknem na świat metafizyczny, tak obrazy Kuraj otwierają się na rzeczywistość niedostępną zmysłowo. A co za tym idzie – otwierają nas. Percepcja odbiorcy próbuje przeniknąć materię obrazu i strukturę kompozycji.

Małgorzata Malinowska-Klimek
kurator – Galeria Extravagance | Sosnowieckie Centrum Sztuk

O AUTORCE

Prof. dr hab. Elżbieta Kuraj – absolwentka katowickiego Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1982 roku uzyskała dyplom z wyróżnieniem w zakresie projektowania książki. Była współzałożycielką Miejskiej Galerii Sztuki Obok w Teatrze Małym w Tychach, którą prowadziła od 1995 do 1999 roku. W latach 1999-2012 była pedagogiem w ZSP w Bielsku-Białej. Równocześnie w roku 1999 rozpoczęła pracę na stanowisku pracownika naukowo-dydaktycznego UŚ w Katowicach Wydziału Artystycznego w Cieszynie. W 2012 roku uzyskała tytuł naukowy Profesora. W latach 2012-2016 pełniła funkcję wicedyrektora ds. artystyczno-naukowych w Instytucie Sztuki. Przez 22 lata pracy w IS prowadziła Pracownię Malarstwa.

W swojej działalności artystycznej wielokrotnie pełniła funkcję jurora w konkursach sztuki, angażowała się w organizację sympozjów, wystaw malarstwa i wystaw interdyscyplinarnych sztuki, współpracowała z MDSM w Oświęcimiu w realizacji kilkunastu projektów artystycznych prezentowanych w galeriach i ośrodkach muzealnych w Polsce i Niemczech oraz z Fundacją Email Art w Czechach w realizacji czesko-polskich projektów unijnych.

Twórczo zajmuje się malarstwem i emalią artystyczną. Ma na swoim koncie 71 wystaw indywidualnych w Polsce i za granicą, udział w wielu wystawach zbiorowych oraz 23 nagrody i wyróżnienia za twórczość malarską, stypendia Ministra Kultury i Sztuki (1983,1988) oraz nagrody za pracę naukowo-organizacyjną UŚ.